روغن های هیدرولیک موجود در بازار عموما در دو نوع مختلف می باشند:

1. روغن با پسوند یا نشان VG
2. روغن با پسوند یا نشان A.T.F

روغن هیدرولیک با نشان VG مانند (VG68) برای استفاده در گیربکس اتوماتیک مناسب نیستند و مخصوص جعبه فرمان هیدرولیک و … می باشند.
روغن های A.T.F به منزله روغن های انتقال اتوماتیک از نوع خاصی از روانکارهایی هستند که در صنعت تولید می شوند . تعداد مواد افزودنی این روغن ها، گاه به ۱۵ نوع ماده مختلف می رسد .

بیشتر بخوانید: تعمیر گیربکس اتوماتیک

نمونه های روغن گیربکس اتوماتیک

1. ESSO 4HP20 : peaugot 206,207,407 -citroen c4,c5
2. ATF+4 : Dodge, Jeep, and Chrysler
3. Mercon V : Ford, Mercury, Lincoln
4. Mercon LV : Ford(Duratec HE), MAZDA in Europe or Asia
5. DEXRON IV : GM and pre-2004 Toyota products, some Ford applications
6. ATF DW-1 : Honda and Acura (except CVT)
7. SP-III -IV,DX IV : Hyundai, Mitsubishi and Kia (except CVT and dual clutch)
8. Matic J,S, K, D : Nissan and Subaru
9. Toyota ATF-WS ,T IV: All 2004 and later Toyota including hybrids
10. Honda DW ( ZF ) : All Honda Automatic (except CVT)

با توجه به اهمیت روغن گیربگس و عملکرد آن بهتر است کمی با این مایع مهم و حیاتی در خودرو بیشتر آشنا شویم. برای این منظور با طرح سوال زیر به بررسی و عملکرد و نحوه انتخاب روغن گیربکس خواهیم پرداخت.

فرق بین روغن دنده و روغن گیربگس چیست؟

شاید ساده ترین پاسخ به این سوال این باشد که روغن دنده (واسکازین) مخصوص خودروهایی با جعبه دنده دستی(Manual Gear Boxes) و روغن گیربکس (Automatic transmission fluid) مخصوص خودروهایی با جعبه دنده اتوماتیک (Automatic Transmissions) است. شاید در نگاه اول این موضوع بسیار ساده باشد ولی وجود استثناهایی در بعضی موارد باعث شده این موضوع کمی پیچده باشد. برای اینکه بتوانیم درک درستی از اختلاف این دو روان کننده داشته باشیم بهتر است در ابتدا فرق بین جعبه دنده اتوماتیک و جعبه دنده دستی را مورد بررسی قرار دهیم.

هر دو سیستم (گیربکس دستی و گیربکس اتوماتیک) به نوعی عملکرد یکسانی دارند که به ما اجازه تعویض دنده برای کنترل سرعت، قدرت و جهت حرکت را می‌دهند. اما چیزی که باعث اختلاف این دو سیستم می­‌شود نوع فرآیند انتقال قدرت با توجه به نوع روغن گیربکس موجود در سیستم است.

جعبه دنده دستی (Manual Gearbox)

جعبه دنده دستی شامل دو شافت (میله) به همراه مجموعه‌­ای از دنده‌ها است. انتقال قدرت در این سیستم زمانی است که شما موقعیت دسته دنده را عوض می‌کنید و باعث درگیر شدن دنده‌ها و در نتیجه انتقال قدرت می­‌شوید. این عمل (درگیر شدن دندهها) باعث ایجاد حرارت، قدرت و همچنین اصطکاک شدید بین قطعات در تماس با یکدیگر می‌­شود.

بنابرین وجود مایعی روان کننده (روغن گیربگس دستی) در این سیستم کاملا ضروری است تا علاوه بر آسان کردن تعویض دنده، موجب کاهش خوردگی و ساییدگی و همچنین حرکت راحت دنده­‌ها در تماس با یکدیگر شود. این روغن گیربکس باید دارای خصوصات ویژه‌­ای باشد که در زیر به آنها اشاره خواهیم کرد.

ویژگی‌های روغن گیربگس دستی:

1-ویسکوزیته یا گرانروی:
شاید مهمترین و اصلی ترین موضوع در مورد روغن دنده میزان گرانروی آن است. میزان غلظت روغن دنده به مراتب بیشتر از روغن موتور است. این غلظت بالا در روغن دنده به خاطر درگیر شدن شدید دنده­‌هاست بنابران غلظت این روغن باید به گونه­‌ای باشد که کل سیستم را تحت پوشش قرار دهد و هچنین بتواند به خوبی فشار وارد شده به دنده‌ها را خنثی کند.

2-مقاومت در برابر حرارت­های بالا:
یکی دیگر از خواصی که روغن دنده باید داشته باشد مقاومت در برابر افزایش دما است در واقع روغن دنده باید به گونه‌­ای طراحی شود که نقطه جوش آن بسیار بالا باشد زیرا تماس دندهها باهم موجب افزایش دما شده که این امر باعث داغ شدن سطح دنده شده و ممکن است باعث آسیب جدی به دنده شود. روغن دنده یا همان واسکازین در سیستم گیربکس دستی باعث انتقال حرارت از دنده­ها می­شود که این امر حیاتی برای مراقبت از دندها به شمار می‌آید.

3-مقاومت در برابر فشار بالا:
همان طور که در بالا اشاره شد روغن دنده باید مقاومت خوبی در برابر فشار بالا داشته باشد. زیرا به دلیل ماهیت عملکرد سیستم گیربکس دستی، دنده­‌ها در معرض فشار بالایی قرار می­‌گیرند که این فشار بالا به مرور زمان باعث خوردگی و از بین رفتن کامل دند­ها می­‌شود. بنابراین با اضافه کردن مکمل (EP (Extreme pressure و مکمل ضد خوردگی (Antiwear additive) به روغن دنده باعث مقاومت و پایداری آن در برابر فشارهای بالا می­شوند.

جعبه دنده اتوماتیک (Automatic Transmission)

این جعبه دنده به گونه ای طراحی شده است که شامل یک مبدل گشتاور هیدرولیکی و یک مجموعه خورشیدی با نسبت دنده‌های مختلف می‌باشد که به وسیله یک سامانه کنترل هیدرولیکی به طور خودکار تعویض دنده‌ها را انجام می‌دهد. دنده ­های به کار رفته در این سیستم بسیار کوچتر از سیستم­ گیربکس دستی است و همچنین قطعات در تماس در گیربکس های اتوماتیک بیشتر از قطعات در تماس در گیربکس دستی است. با این تعاریف روغن مورد استفاده در جعبه دنده اتوماتیک دارای تفاوت­هایی با روغن مورد استفاده در جعبه دنده­های دستی است.

گیربکس اتوماتیک Automatic Transmission

روغن گیربکس اتوماتیک نه تنها وظیفه روانکاری سیستم گیربکس اتوماتیک را بر عهده دارد بلکه باید این توانایی را داشته باشد که وظیفه انتقال قدرت از اویل پمپ به کلاچ را داشته باشد که موجب کنترل کردن حرکت دنده­ها در این سیستم است. بنابراین روغن گیربکس اتوماتیک باید دارای خواص زیر باشد تا این انتقال قدرت به خوبی انجام شود. رنگ این روغن معمولا قرمز یا سبز است و دلیل آن بخاطر تشخیص این روغن از روغن موتور است.

ویژگی‌های روغن گیربکس اتوماتیک:

1-ویسکوزیته یا گرانروی:
برخلاف روغن دنده (روغن گیربکس دستی)، روغن گیربکس اتوماتیک، روغن هیدرولیک رقیق است. طراحی این روغن به گونه‌­ای است که دارای گرانروی پایین تری نسبت به روغن گیربکس دستی است تا بتواند به طور کامل تمام قطعات حساس سیستم را روانکاری کند. به طور معمول شاخص گرانروی این روغن‌ها در حدود 0W-5 یا 5W-10 است. مهمترین ویژیگی روغن مورد استفاده در سیستم‌­های گیربکس اتوماتیک خاصیت سیالیت روغن است تا بتواند به خوبی قدرت را منتقل کند.

2-تمیز نگاه داشتن قطعات داخلی گیربکس:
مواد تمیز نگه دارنده موجود در روغن گیربکس اتوماتیک موجب تمیزی کانال­‌های ارتباطی روغن گیربکس در کل سیستم شده که در نتیجه بازده کل سیستم گیربکس را افزایش می­‌دهد.

3-مقاومت در برابر دماهای بالا:
روغن گیربکس اتوماتیک همچنین خاصیت خنک کنند­گی فوق ­العاده­­ای دارد که عملکرد آن بیشتر شبیه مایع خنک کننده در سیستم رادیاتور است. روغن گیربکس با ایجاد شرایطی باعث انتقال گرما از دنده­ ها می­‌شود و مانع از داغ شدن دنده‌ها در تماس بایکدیگر می­‌شود. البته نقطه جوش در روغن گیربکس اتوماتیک به مراتب پایین تر از روغن گیربکس دستی است که با افزودن مکمل­ های ویژه‌ای به آن توانسته اند عمر آن را افزایش دهند.

4-مقاومت در برابر تشکیل کف: (Foam inhibitor)
یکی دیگر از ویژگی­‌های روغن گیربکس اتوماتیک، خاصیت جلوگیری از تشکیل کف یا به اصلاح کف کردن روغن است. زیرا وجود کف و تشکیل حباب در روغن گیربکس دستی مانع از انتقال قدرت به سیستم گیربکس شده و در نتیجه بازده آن کاهش­ می­‌یابد. از اینرو روغن­های گیربکس دستی دارای خاصیت ضد کف و تشکیل حباب را دارند.

در مجموعه بهترین روغن گیربکس اتوماتیک باید دارای ویژگی‌های زیر باشند:

• Dispersants ( قابلیت پراکنده شدن روغن و چسبیدن به سطوح)
• Sludge & varnish control (کنترل لجن و رسوبات در سیستم)
• Antioxidants ( ضد اکسیداسیون)
• Antiwear (ضد خوردگی)
• Planetary gear, bushing, thrust washer protection ( مجافظت از چرخ دنده خورشیدی، واشر‌ها و بوش)
• Friction modifier (اصلاح کننده اصطکاک)Corrosion inhibitor (محافظت از زنگ زدگی)
• Seal swell agent ( مواد نگه دارنده فشار روغن گیربگس و کاهش دهنده آلودگی)
• Prevent loss of fluid via seals ( جلوگیری از کاهش روغن گیربگس در لوله‌ها و شیار‌ها)
• Viscosity Improver ( بهبود دهنده گرانروی)
• Reduce rate of change of viscosity ( کاهش نرخ تغییر ویسکوزیته در سرما و گرما)
• Foam inhibitor ( جلوگیری از تشکیل کف)

بنابراین در انتخاب بهترین روغن گیربکس باید دقت لازم را به خرج دهید و روغنی انتخاب کنید که تمام خواص بالا را داشته باشد، حتما به دفترچه راهنما خودرو خود مراجعه کنید تا از نوع روغن گیربکس مورد استفاده در سیستم گیربکس (دستی و اتوماتیک) اطمینان حاصل کنید.

سوالات رایج در مورد روغن گیربگس:
آیا امکان استفاده از روغن گیربکس اتوماتیک برای جعبه دنده دستی مناسب است؟
شاید در بعضی از موارد بتوان از روغن گیربکس اتوماتیک به جای روغن دنده (واسکازین) در جعبه دنده دستی استفاده کرد. ولی عکس این قضیه امکان پذیر نیست یعنی شما به هیچ عنوان نمی‌توانید از روغن دنده (واسکازین) به جای روغن گیربکس اتوماتیک در سیستم گیربکس اتوماتیک استفاده کنید. زیرا روغن دنده بسیار غلیظ است و باعث گرفتگی بین کانال های سیستم گیربکس اتوماتیک می‌­شود.

نحوه تشخیص روغن گیربکس دستی و اتوماتیک چگونه است؟
برای تشخیص روغن گیربکس فقط کافی است بر روی جلد بطری حاوی روغن گیربکس نگاه کنید. برای روغن دنده یا همان روغن مخصوص گیربکس دستی بر روی بطری آن اصلاح MTF درج شده است که مخفف عبارت (manual transmission fluid) است و برای روغن گیربکس اتوماتیک بر روی بطری عبارت ATF درج شده است که مخفف عبارت (automatic transmission fluid ) است. همچنین روغن گیربگس اتوماتیک بسیار رقیق تر از روغن گیربگس دستی است.

نحوه بررسی روغن گیربکس دستی به چه صورت است؟
بررسی روغن گیربکس دستی در واقع کار آسانی نیست. برای چک کردن روغن گیربکس دستی نیاز به ابزار خاص است، زیرا این سیستم همانند روغن موتور هیچ گونه گیجی ندارد که بتوان آن را چک کرد. بنابراین پیشنهاد می­‌شود به مکانیک مجرب یا نمایندگی­‌های مجاز برای بررسی روغن گیربکس دستی مراجعه کنید.

چه نوع روغنی برای برای گیربکس دستی ماشین (خودرو) مناسب است؟
روغن گیربکس دستی یا همان روغن دنده نیز مانند روغن موتور بر اساس سطح کیفیت (API) و ویسکوزیته (شاخص SAE) طبقه‌بندی می‌شوند. برای انتخاب روغن دستی بهتر است به دفترچه راهنما خودرو خود مراجعه کنید.

دسته بندی که بر اساس API انجام می گیرد چیست؟
این دسته بندی از درجه بندی GL یا Gear Lubricant استفاده می کند که به 6 زیر شاخه تقسیم شده اند از GL-1 تا GL-6 که فقط دو تای آنها مورد استفاده قرار می گیرند و GL-1 , GL-2, GL-3 و GL-6 از رده خارج هستند. تنها شاخص های مورد استفاده API-GL-4 و API-GL-5 هستند. که گرید 5 دارای کیفیت بالاتری است و تعویض دنده نیز در آن کمی بهتر صورت می گیرد.

API-GL-4: روغن‌دنده‌هايی با اين سطح کيفيت در محور‌هايی با دنده‌ي هيپوئيد و دنده‌هاي مخروطي مارپيچ که شرايط عملکرد نسبتاً سختي (متوسط تا سخت) از نظر سرعت و بار دارند، استفاده می‌شود. اين روغن‌ها میتوانند در سيستم‌های انتقال‌دهنده‌ی دستی و ميل کاردان به‌کار روند.

API-GL-5: روغن‌دنده‌هایی با اين سطح کيفيت در دنده‌ها به‌ ويژه دنده‌های هيپوئيد و در محور‌هایی که تحت شرايط عملکرد سرعت بالا، بار ناگهاني يا سرعت پايين و يا گشتاور بالا قرار مي‌گيرند، به‌کار مي‌روند.

MT -1: این نوع روغن برای گیربکس های دستی شرایط کاری سخت مورد استفاده قرار می گیرند. دارای پایداری بالا در برابر دمای بالا و تغییرات شدید دمایی هستند و سازگاری بیشتری با آلیاژهای مسی دارند. این نوع روغن معمولاً در گیربکس های دستی بدون سنکرونازیون برای وسایل نقلیه سنگین مانند اتوبوس ها و کامیون ها مورد استفاده قرار می گیرند.

دسته بندی که بر اساس SEA انجام می گیرد چیست؟
این دسته بندی برای تعیین کردن میزان گرانروی روغن گیربکس در شرایط آب و هوایی مختلف است است. مثلا برای روغن گیربکس دستی شاخص SAE می­تواند به صورت 75W-90 و شاخص API به صورت GL-4 باشد.

در جدول زیر برخی از مهترین شاخص‌های روغن گیربگس دستی اشاره شده است.

چرا به روغن دنده واسکازین گفته می­شود؟

واسکازین کلمه روسی روغن دنده (Gear oil) است.

بهترین زمان برای تعویض روغن دنده چه موقع است؟

تعویض روغن گیربکس دستی بستگی به نوع روغن و گیربکس خودرو و شرایط مختلف آب و هوايي و کارکرد آن دارد. معمولا هم‌زمان با تعویض دیسک و صفحه كلاچ، واسکازین نيز تعويض مي شود. البته بیشتر خودرو سازان اروپایی و امریکایی به چک کردن دوره ای روغن گیربکس تاکید کرده اند و تعویض آن را زمانی که کثیف باشد توصیه می کنند.

روغن های ATF چگونه دسته بندی می شوند؟

برای روغن های ATF هیچ دسته بندی ویسکوزیته یا کاربردی وجود ندارد. و مشخصات آنها توسط کارخانه های سازنده جعبه دنده اتوماتیک تعیین می شود.

کدام روغن گیربکس اتوماتیک برای خودرو من مناسب است؟

با توجه به اینکه روغن گیربکس اتوماتیک نقش حیاتی در خودروهای با جعبه دنده اتوماتیک بازی می­‌کنند، انتخاب روغن گیربکس اشتباه ممکن است خسارت های زیان باری به گیربکس خودرو وارد کند. بنابراین برای انتخاب بهترین روغن گیربکس اتوماتیک می‌­بایست حتما به دفترچه راهنما خودرو خود مراجعه کنید. زیرا تولید کنندگان خودرو با توجه به عملکرد گیربکس اتوماتیک، استاندارد خاصی را برای روغن گیربگس اتوماتیک تعیین کرده‌اند که بدون شک در انتخاب و خرید روغن گیربگس اتوماتیک می‌بایست به این استاندارد آن توجه شود. به عنوان مثال شرکت تویوتا از استانداردهای روغن (Type T, T-II or T-IV) و (Toyota Type WS) در بیشتر گیربگس‌های اتوماتیک استفاده می‌کنند. بنابراین اگر به دنبال خرید روغن گیربگس اتوماتیک برای تویوتا هستید حتما باید برند خریداری شده دارای استاندارد‌های بالا باشد.

برای مثال روغن گیربکس اتوماتیک ادینول ATF D III مدل XN PLUS YELLOW سینتتیک 1 لیتری ساخت کشور آلمان دارای استاندردهای لازم برای استفاده در خودرو تویوتا کرولا می‌باشد.

روغن گیربکس اتوماتیک سنتتیک یا مینرال؟

روغن گیربکس سنتتیک با توجه نوع فرایند تولید به مراتب گران تر از روغن گیربکس مینرال است. روغن های سنتتیک عملکرد بهتری از خود در برابر درجه حرارت و فشار بالا نشان می­‌دهند. البته برای خودروهای قدیمی بهتر است از همان روغن گیربکس مینرال استفاده شود. زیرا در بعضی از موارد تغییر روغن گیربکس از مینرال به سنتتیک نه تنها موجب افزایش بازده گیربکس نمی‌­شود بلکه باعث خرابی و به خرج افتادن گیربکس می­‌شود.

برای گیربکس های اتوماتیک (CVT (Continuously Variable Transmission یا همان جعبه‌دنده متغیر پیوسته کدام روغن گیربکس مناسب است؟

برای انتخاب روغن گیربکس اتوماتیک در این نوع سیستم می­‌بایست حتما به دفترچه راهنما خودرو مراجعه کنید. ولی روغن انتخاب شده حتما باید از نوع تمام سنتتیک باشد.البته بعضی از شرکت‌ها مثل الف، تاپ وان و توتال با تولید روغن گیربگس اتوماتیک CVT انتخاب و خرید بهترین روغن گیربگس اتوماتیک را ساده تر کرده اند.

روغن گیربگس اتوماتیک مناسب برای (dual-clutch transmission (DCT یا جعبه‌دنده دو-کلاچه کدام است؟
همانند روغن اتوماتیک مخصوص جعبه دنده‌های CVT، شرکت‌های تاپ وان و توتال با تولید روغن گیربگس اتوماتیک برای این نوع گیربگس انتخاب و خرید این نوع روغن گیربگس را ساده تر کرده‌اند.

رایج ترین استانداردهای که توسط کارخانه های سازنده برای روغن های ATF توصیه شده اند
معمول ترین استاندارد ها که به صورت گسترده ای در تمام دنیا مورد استفاده قرار می گیرند توسط جنرال موتورز (دکسرون) و کمپانی فورد (مرکون) ارائه شده اند. همچنین سازندگان جعبه دنده های اتوماتیک دیگری هم هستند که استاندارد هایی با ویژگی های منحصر به فرد خود را ارائه کرده اند.

DEXRON:
این استاندارد به طور خاص برای خودرو‌های ساخت جنرال موتورز تدوین شده است. اما بسیاری از کارخانه‌های اروپای از همین استاندارد برای روغن گیربگس‌های اتوماتیک برای خودرو‌های خود استفاده ‌می‌کنند. از DEXRON-III می‌توانید بجای DEXRON-IIE or DEXRON-II استفاده کنید و اما عکس آن صادق نیست. از دیگر استانداردهای دکسرون می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

DEXRON-II, IID and IIE
DEXRON-III
DEXRON III G
DEXRON III H
DEXRON-VI
MERCON:
بیشتر خودروهای ساخت فورد که در بین سال‌های 1980 تا 1999 تولید شده‌اند از استاندارد مکرون در ATF استفاده می‌کنند. به طور معمول روغن گیربگس‌های که دارای استاندارد DEXRON-III است دارای استاندارد مکرون می‌باشند. این استاندارد با استاندارد Type F سازگار نیست. از سال 2007 به بعد خودروهایی که روغن گیربگس اتوماتیک با استاندارد MERCON را استفاده می‌کردنند باید از Mercon V استفاده کنند.

از دیگر استانداردهای مکرون می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• Mercon V
• Mercon LV
• Mercon SP
• Mercon CVT

روغن مطابق با استاندارد های M2C33 -F,-G نباید با هیچ روغن دیگری که در استاندارد فورد مشخص شده است مخلوط شود.

Type F:
این استاندارد به طور خاص برای خودروهای ساخت فورد قبل از 1977 و البته برخی دیگر از خودروها بین 1997 تا 1981 معرفی شده است. استاندارد Type F با استاندارد MERCON سازگار نیست.

دیگر استانداردهای مهم روغن گیربگس اتوماتیک:

Allison C-4

Caterpillar TO-4

Chrysler Mopar ATF +4

MAN type 339.X

Mercedes-Benz 236.X

Voith H55.63.35.XX

Voith H55.63.36.XX

Mitsubishi Diamond SP-II and SP-III

VW part No.

ZF TE-ML XXZ

Audi

BMW

Honda ATF-Z1

Jaguar JLM 20238

Kia SP-II and SP-III

Mazda Type T-IV

Nissan Matic C

Nissan Matic D

Nissan Matic J

Nissan Matic K

Toyota Types T, T-II and T-III

Toyota Type T-IV

Toyota Type T-V

Toyota WS

Volvo Automatic Transmission Fluid

Volkswagen

Mercedes-Benz Sheet 236.2

در جدول زیر به برخی از استاندارهای تعیین شده توسط خودروساز‌های معتبر برای گیربگس اتوماتیک اشاره شده است.

بهترین زمان تعویض روغن گیربگس چه موقع است؟
هر چند که زمان تعویض روغن گیربگس در کیلومتر‌های بالا است ولی در صورت مواجه شدن با اعلام زیر بهتر است به نمایندگی مراجعه کنید شاید زمان تعویض روغن گیربگس فرا رسیده است.

صدای زوزه در هنگام تعویض دندها
تعوض سخت دنده‌ها
تکان‌های غیر قابل توضیح (surge forward or backward) در هنگام تعویض دنده‌ها به خصوص زمانی که خودرو شتاب می‌گیرد ( به دلیل وجود آلودگی در روغن گیربگس)
جا نرفتن صحیح دنده به خاطر وجود آلودگی یا به اصطلاح سر خوردن دنده
تاخیر در حرکت حتی بعد از تعویض دنده
نحوه بررسی روغن گیربکس اتوماتیک؟
خودرو خود را در سطحی صاف پارک کنید.
موتور را خاموش کرده و اجازه دهید به طور کامل سرد شود و همچنین روغن گیربکس اتوماتیک به طور کامل در مخزن روغن ته نشین شود.
به دفترچه راهنما خودرو خود مراجعه کنید تا محل ورود روغن گیربکس اتوماتیک را پیدا کنید.
با استفاده از پیچ گوشتی مخصوص درب مخزن را باز کنید.
بعد از باز کردن پیچ ممکن است روغن گیربکس اتوماتیک از پیچ سرریز شود که نشان دهنده میزان کافی روغن موجود در جعبه دنده اتوماتیک است. به سرعت پیچ را بسته و اطراف آن را تمیز کنید.

منبع:

blog.nilaka.com

khodrosoft.com